Trong
khi đó thì Liên Hiệp Quốc cũng dành ngày 14 tháng 11 mỗi năm để các
quốc gia thành viên cùng nhau tìm cách ngăn chặn sự bành trướng của bệnh
tiểu đường. Đây là ngày sinh của khoa học gia Gia Nã Đại Frederick
Banting, nguời mà vào năm 1922 đã chứng minh insulin do tụy tạng sản
xuất và vai trò của insulin với bệnh tiểu đường. Năm nay, chủ đề của
ngày tiểu đường thế giới là ‘Kiểm soát đường huyết tốt để sống vui sống
khỏe’.Trên thế giới hiện nay có hơn 200 triệu người bị tiểu đường và
bệnh là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ tư trong số những bệnh không
truyền nhiễm.
Bệnh tiểu đường
đang có chiều hướng gia tăng tại mọi quốc gia, vì dinh dưỡng được cải
thiện, dân chúng ăn uống dư thừa, thoải mái hơn nhưng lại ít vận động cơ
thể. Ngoài ra, còn rất nhiều người không hiểu rõ về bệnh cũng như các
biến chứng do bệnh gây ra.
Vài hiểu biết căn bản về bệnh Tiểu Đường
1-Thực
phẩm căn bản của con người là carbohydrate, chất đạm và chất béo.
Carbohydrate có hai thành phần chính: đường (sugars) như fructose,
glucose, lactose và tinh bột (starches). Đường lưu hành trong máu và là
nguồn năng lượng quan trọng cho các tế bào. Glucose không phải là đường
trắng tinh chế mà ta mua ở ngoài chợ.
2-Glucose được hormon insulin từ tụy tạng chuyển vào tế bào để tạo ra năng lượng cho các hoạt động của cơ thể.
3-Khi không được dùng, glucose sẽ bị loại đồng loạt ra khỏi cơ thể, trong nước tiểu. Thế là ta bị bệnh Tiểu Đường
4-Tiểu Đường là bệnh mạn tính, không chữa dứt được.
5-Bệnh gây ra do tụy tạng không sản xuất đủ insulin hoặc do cơ thể không sử dụng được insulin.
6-Insulin có nhiệm vụ đưa dường glucose từ máu vào tế bào để chuyển ra năng lượng.
Thiếu insulin, glucose sẽ lưu hành tràn ngập trong máu, đưa đến cao đường huyết.
4-Glucose sẽ bị loại ra khỏi cơ thể qua nước tiểu. Tên ‘Tiểu Đường’’ hoặc ‘Đái Tháo Đường’ từ đó mà có.
5-Để
thải glucose, thận cần lấy nước từ các tế bào. Bệnh nhân đi tiểu nhiều
đưa tới cơ thể thiếu nước, và bệnh nhân sẽ uống nhiều nước (một trong
mấy dấu hiệu chính của bệnh).
6-Cơ thể lấy năng lượng từ chất
béo trong người, bệnh nhân mất cân (dấu hiệu chính), nên ăn nhiều (dấu
hiệu chính). Ăn nhiều mà nhiều người vẫn gầy.
7-Có hai loại Tiểu Đường chính:
a-Loại
I thường thấy ở trẻ em và lớp người dưới 30 tuổi, có tính cách thừa kế,
đôi khi do môi trường (virus). Trong loại này, tụy tạng không sản xuất
insulin và người bệnh cần được điều trị lâu dài bằng insulin.
b-Loại
II: Thường thấy ở người trên 40 tuổi, người mập phì, trong gia đình có
người bị tiểu đường. Bệnh nhân có một ít insulin nhưng cơ thể không dùng
được. Điều trị bằng dinh dưỡng hợp lý, vận động cơ thể, thuốc viên hoặc
insulin.
8- Ngoài ra, còn tiểu đường tạm thời khi có thai, tăng
chức năng tuyến thượng thận, suy thận, cường tuyến giáp, viêm hoặc cắt
bỏ tụy tang, căng thẳng tâm thần, tác dụng phụ của dược phẩm
(corticosteroids, thuốc chống trầm cảm, thuốc lợi tiểu...)..
9-Dấu
hiệu bệnh: Với loại I, bệnh nhân không có insulin, nên dấu hiệu có thể
xuất hiện ngay từ khi mới bị bệnh. Với loại II, bệnh nhân có một ít
insulin, glucose được sử dụng một phần nào, nên nhiều khi dấu hiệu không
rõ ràng. Bệnh được tình cờ tìm ra khi đi kiểm tra tại phòng mạch bác
sĩ.
Dấu hiệu thường thấy: Tiểu tiện nhiều, uống nước nhiều, ăn nhiều để bù số năng lượng mất vì glucose tiểu ra ngoài...
10-Tiểu
đường gây ra nhiều biến chứng trầm trọng như suy thận, cao huyết áp,
bệnh tim, vữa xơ động mạch, thoái hóa võng mạc, khiếm thị, mất cảm giác
ngoại vi, rối loạn cương dương, nhiễm trùng bàn chân...
11-Tiểu
đường có thể kiểm soát được bằng ăn uống hợp lý, giảm cân nếu mập phì,
vận động cơ thể, thuốc viên, thuốc chích insulin, hiểu biết căn bản về
bệnh....
12-Bệnh nhân cần thử nghiệm đường huyết tại nhà thường
xuyên và ghi kết quả, để theo dõi tình trạng bệnh và thay đổi liều lượng
thuốc cũng như chế độ dinh dưỡng.
13-Các nhà chuyên môn y khoa
học đề nghị là, mỗi 3 năm, mọi người nên thử nghiệm coi xem có bị bệnh
tiểu đường hay không. Người có nhiều nguy cơ bị tiểu đường (tuổi ngoài
40, mập phì, có thân nhân bị tiểu đường...) nên thử nghiệm thường xuyên
hơn.
Một số ngộ nhận với bệnh tiểu đường:
Ở đời,
con người thường có một số ngộ nhận đối với mọi sự việc, ngay cả trong
vấn đề sức khỏe, bệnh tật. Nguyên do đưa đến ngộ nhận là không có hiểu
biết hoặc tiếp nhận nguồn tin tức không được chính xác. Với bệnh Tiểu
Đường, nhiều người cũng có những hiểu nhầm cần được làm sáng tỏ. Như là:
1-Tiểu đường có thể lây lan.
Tiểu đường là một
bệnh về nội tiết, gây ra do tụy tạng không sản xuất được insulin hoặc
insulin có ít và không có tác dụng. Vì vậy, bệnh không lây lan nhưng
bệnh có thể thừa kế (inherit) nếu trong gia đình có người bị tiểu đường.
2-Như vậy thì khi bố mẹ bị tiểu đướng là con cái cũng bị bệnh
Không
hoàn toàn đúng hẳn, Khi trong gia đình có người bị tiểu tường, thì con
cháu có thể thừa kế gen gây bệnh. Như vậy có nghĩa là con cháu có nhiều
nguy cơ hơn để dễ dàng mắc bệnh chứ không đương nhiên bị bệnh. Ngoài ra,
nếu con cháu áp dụng các phương thức phòng tránh bệnh như giảm cân khi
mập phì, dinh dưỡng hợp lý, vận dộng cơ thể...thì rủi ro mắc bệnh giảm.
3-Tôi nghe nói có nhiều loại thuốc chữa dứt được bệnh tiểu đường.
Cho
tới nay chưa có phương thức nào chữa dứt được bệnh tiểu đường mà chỉ có
thể kiểm soát mức độ đường huyết và tránh được các biến chứng của bệnh.
Nhờ đó mà người bệnh có thể sống đời sống bình thường.
4-Ăn nhiều đường sẽ bị bệnh tiểu đường.
Đây
là một ngộ nhận có từ thuở xa xưa: ăn nhiều đường, đái ra đường, kiến
bu kín chung quanh bãi nước tiểu. Khi đó, người ta gọi tiểu đường là
bệnh ‘nước tiểu mật ong’.
Thực ra, tiêu thụ quá nhiều đường tinh
chế không trực tiếp gây ra bệnh tiểu đường, nhưng có thể đưa tới mập
phì, vì đường có nhiều calori mà không có chất dinh dưỡng. Căn cứ theo
thống kê, thì 80% người mập kiểu trái táo, với bụng bự, sẽ có nhiều nguy
cơ bị bệnh tiểu đường loại II hơn là người cân nặng bình thường.
5-Vậy thì tôi không được ăn đường hay sao?
Bệnh
nhân vẫn có thể ăn đường nhưng số lượng đường tiêu thụ phải bao gồm
trong tổng số carbohydrate dùng trong ngày. Ngoài ra, bệnh nhân cũng nên
dùng đường chung với các món ăn khác, nhất là với thực phẩm có chất xơ,
để glucose vào máu từ từ, chứ không tăng vọt.
Xin nói thêm là,
đường cũng ‘cứu’ người bị tiểu đường. Đó là khi đường huyết đột nhiên
xuống quá thấp, đặc biệt là khi đang trị bệnh bằng thuốc viên hạ đường
hoặc insulin. Để tránh ngất xỉu, chóng mặt...bệnh nhân phải tức thì ăn
một chút đường, như một cục kẹo, một ly nước trái cây để cơ thể có đủ
glucose.
6-Có người nói đường hóa học độc lắm, lại có người nói nấu chè với đường hóa học ăn rất ngon.
Đường
nhân tạo là đề tài của nhiều nghiên cứu với kết quả là khen cũng nhiều
và chê cũng lắm. Tuy nhiên, theo Cơ Quan Thực Phẩm và Dược Phẩm Hoa Kỳ,
đường hóa học tương đối an toàn nếu dùng đúng số lượng theo hướng dẫn
của cơ quan này và nhà sản xuất. Với một số người, đường thay thế có thể
gây ra vài phản ứng nhẹ như chóng mặt, nhức đầu, tiêu chẩy, no hơi...
Nếu dùng quá nhiều, đường lại cho vị đắng.
Ngoai trừ đường
aspartame (Nutrasweet, Equal), các đường nhân tạo khác đều có thể dùng
như gia vị trong việc nấu nướng, để thêm vị ngọt cho món ăn. Nhưng nếu
dùng để nấu chè thì e rằng ta sẽ tiêu thụ quá nhiều hóa chất, tích tụ
lại sẽ có hại, đồng thời giá cả cũng đắt hơn đường tinh chế.
6b-Bị tiểu đường là tôi phải bớt ăn cơm, ăn bánh mì.
Nói
‘bớt ăn’ cơm gạo thì cũng không đúng lắm, mà phải ăn cơm, bánh mì...
cân bằng với các loại thực phẩm khác, theo tỷ lệ 50% carbohydrate, 30%
chất béo và 20% chất đạm. Cơm, mì..là nguồn năng lượng quý báu cho cơ
thể mà ta không được loại bỏ.
Có người đề nghị chế độ ít
carbohydrate, nhưng lại tăng chất đạm và chất béo. Theo chế độ này lâu
ngày, bệnh nhân có nguy cơ bị bệnh tim, bệnh thận nhiều hơn.
Vì
thế, cân bằng các loại thực phẩm là điều cần làm. Ăn gạo lức, còn cám
thì đường glucose vào máu chậm hơn là khi ăn gạo trắng tinh, hết cám.
7-Tôi ăn rất nhiều trái cây vì nghe nói trái cây tốt cho người bị tiểu đường.
Trái
cây là món ăn tốt cho mọi người, dù bị tiểu đường hay không. Trái cây
không có cholesterol, có nhiều chất xơ và sau khi ăn, các loại đường
trong trái cây chuyển vào máu từ từ nên không gây ra cao đường huyết đột
ngột.
Tuy nhiên, nếu tiêu thụ nhiều trái cây quá thì cũng là
điều không nên.vì ta sẽ bỏ qua các thực phẩm cần thiết khác. Đồng thời,
ăn nhiều trái cây cũng mang vào cơ thể nhiều chất ngọt, và đường huyết
sẽ tăng.
8-Có người nói tôi tuyệt đối không được uống rượu, có đúng không?
Nói
là tuyệt đối không uống rượu thì cũng quá khắt khe với thứ nước ‘Tinh
Thần ‘ này và cũng gây ‘buồn buồn’ cho người bệnh. Theo các nhà chuyên
môn dinh dưỡng, người tiểu đường vẫn có thể thưởng thức một lượng rượu
vừa phải (một lon la de, một ly rượu vang..) trong bữa ăn. Nhưng nên nhớ
rằng rượu cũng có một ít carbohydrate, cho nên nếu ‘dô ! dô !’thả cửa
thì đường huyết sẽ lên cao.
Hơn nữa, đang chữa bệnh bằng insulin
mà uống nhiều rượu vào lúc đói bụng thì đường huyết sẽ xuống quá thấp,
vì rượu làm giảm khả năng cơ thể lấy glucose từ kho dự trữ.
9- Tôi chỉ hơi bị tiểu đường từ nhiều năm nay.
Thực
ra, không có chuyện ‘hơi bị tiểu đường’ mà chỉ có bệnh tiểu đường hoặc
không có. Bị tiểu đường khi đường huyết thử hai lần khi đói cao hơn
126mg/dl hoặc cao hơn 200mg/dl thử hai lần bất cứ lúc nào trong ngày. Đề
nghị quý vị « hơi bị » tiểu đường đi bác sĩ để được xét nghiệm, xác
định cho rõ ràng, kẻo rồi quá trễ...
10-Tôi uống thuốc hạ đường huyết đều đặn là đủ, đâu có cần giữ gìn ăn uống.
Thuốc
chỉ là một thành phần trong việc điều trị bệnh tiểu đường. Các thành
phần khác như ăn uống cân bằng, hợp lý, có nếp sống lành mạnh, thường
xuyên vận động cơ thể... cũng rất quan trọng để giúp thuốc tác dụng hữu
hiệu hơn.
11-Bệnh nhân tiểu đường phải ăn theo một chế độ riêng biệt.
Các
nhà dinh dưỡng đều đồng ý rằng, bệnh nhân tiều đường có thể dùng cùng
các loại thực phẩm như mọi người nhưng với số lượng vừa phải, thích hợp
với mức độ đường huyết và liều lượng các thuốc hạ đường huyết đang dùng.
Và họ cũng không cần tốn tiền mua những sản phẩm được gọi là «dành
riêng cho bệnh tiểu đường».
12-Trẻ em bị tiểu đường, lớn lên sẽ hết.
Trẻ em bị bệnh tiểu đường
thường là do tụy tạng không sản xuất được insulin và được xếp vào loại
I, phụ thuộc vào insulin. Trong trường hợp này, các tế bào tụy tạng sản
xuất insulin bị hủy hoại, không tái tạo được, cho nên các em tiếp tục
mang bệnh và cần insulin cho tới tuổi trưởng thành. Hy vọng một ngày gần
đây, khoa học có thể ghép tế bào tụy tạng để cơ quan này tự sản xuất
insulin.
13- Trẻ em không mắc bệnh tiểu đường loại II
Trước
đây thì nhận xét này có lẽ đúng chứ bây giờ không đúng nữa. Trong những
năm gần đây, số trẻ em mắc tiểu đường loại II ngày một gia tăng vì các
em ăn uống hơi buông thả, lại ít vận động cơ thể nên các em bị bệnh mập
phì nhiều hơn. Và mập phì là một trong mấy rủi ro đưa tới tiểu đường
loại II.
14-Phụ nữ bị bệnh tiểu đường, không thể có thai được.
Cách
đây vài thập niên, nhận xét này có thể là đúng vì phương thức trị liệu
bệnh tiểu đường còn kém công hiệu và sự hiểu biết về bệnh còn ít ỏi. Bây
giờ nhờ có nhiều tiến bộ trong việc điều trị, chăm sóc, phụ nữ bị tiểu
đường vẫn có thể có thai, vẫn sanh con mạnh khỏe. Tuy nhiên họ cần lưu ý
nhiều hơn trong việc kiểm soát đường huyết và tránh ăn uống buông thả,
tùy theo ý thích
15-Bệnh nhân tiểu đường dễ đau ốm, cảm cúm.
Mang
bệnh tiểu đường thì người đó cũng có thể gặp các rủi ro như người không
bệnh. Cho nên nếu không cẩn thận, giữ gìn sức khỏe thì cũng dễ dàng mắc
bệnh như ai. Còn như nếu muốn phòng tránh bệnh, như bệnh cúm, thì phải
chích ngừa hoặc đừng hít phải virus cúm. Hơn nữa, nếu chẳng may bị cúm
thì đường huyết sẽ lên cao ngay.
16- Có người nói rằng mắc bệnh tiểu đường sẽ không được lái xe hơi.
Nếu
đường huyết được kiểm soát thì bệnh nhân tiểu đường lái xe cũng an toàn
như mọi người. Có nhiều dư luận muốn giới hạn bệnh nhân chữa bằng
insulin không được lái xe, vì e ngại đường huyết xuống quá thấp, bệnh
nhân có thể gây tai nạn vì chóng mặt, mất định hướng...
17-Các căng thẳng của đời sống không có ảnh hưởng gì tới bệnh tiểu đường
Có
ảnh hưởng chứ, vì khoa học đã chứng minh rằng những hoàn cảnh khó khăn,
những cơn khủng hoảng tinh thần đều làm đường huyết lên cao.
18- Bệnh nhân tiểu đường có thể ăn thả cửa các món ăn ‘không có đường’ sugar-free.
Sugar-free
không có nghĩa là không có calori. Nếu ăn thả cửa các món ăn này thì sẽ
dễ dàng bị mập phì, và nguy cơ mắc bệnh tiểu đường lên cao. Cho nên,
bệnh nhân cần lưu ý tới số lượng calori trong thực phẩm để tránh mập và
giữ mức đường huyết bình thường.
19-Một số người khỏe mạnh bình thường mặc dù đường huyết cao, vậy thì họ đâu có phải bị bệnh tiểu đường.
Một
vài rối loạn cơ thể như căng thẳng tinh thần, bệnh nhiễm hoặc một vài
loại dược phẩm có thể làm đường huyết tạm thời lên cao ở một số người
không bị tiểu đường. Nhưng cao đường huyết không phải là chuyện bình
thường, cần phải được bác sĩ thử nghiệm kỹ càng hơn.
20-Bị tiểu đường lâu năm là biết rõ khi nào đường huyết tăng, cần gì phải thử máu cho mất công
Đồng
ý là khi đường lên cao, triệu chứng như khát nước, tiểu nhiều sẽ xuất
hiện và ta biết ngay. Nhưng, muốn biết glucose cao thấp bao nhiêu để có
thể gia giảm thuốc thì chỉ có thử máu mới biết. Hơn nữa, đôi khi các dấu
hiệu chỉ xuất hiện khi đường huyết rất cao, và như vậy thì biến chứng
của bệnh đã quá trầm trọng rồi. Cho nên, cần tự thử đường huyết nhiều
lần trong ngày. Đo đường trong nước tiểu không chính xác lắm, vì đôi khi
thận chỉ thải glucose khi đường huyết cao hơn 180mg/dl.
21-Khi phải tăng liều lượng insulin thì chắc là bệnh trở nên trầm trọng lắm.
Khác
với nhiều dược phẩm, insulin không có một liều lượng nhất định cho mọi
người bệnh. Insulin cần được gia giảm thường xuyên tùy theo kết quả thử
đường huyết. Đường huyết thay đổi tùy theo chế độ ăn uống, vận động cơ
thể, thời gian trong ngày. Người bệnh đều được hướng dẫn cách tự
thử đường huyết
và thay đổi số lượng insulin cho thích hợp. Ngoài ra, để tránh đường
huyết xuống thấp, insulin được bắt đầu với liều lượng nhỏ, rồi tăng dần
tùy theo kết quả thử glucose trong máu.
Kết luận:
Tiểu
đường là bệnh nghiêm trọng, thường thấy, điều trị tốn kém nhưng có thể
kiểm soát được. Đó là nhờ ăn uống hợp lý, hoạt động cơ thể, giảm cân nếu
quá cao, dùng thuốc theo chỉ dẫn, thử đường huyết tại gia...
Ngoài
ra, cũng nên tìm hiểu cặn kẽ về bệnh, phân biệt sự thật với huyền
thoại...để an tâm trị bệnh, tận hưởng niềm vui cuộc đời...
